منبع باز ، اوپن سورس یا به عبارتی Open source که گاها از آن به عنوان متن باز نیز یاد می شود واژه ای است که نشان می دهد که یک محصول اجازه استفاده از کد منبع , اسناد طراحی یا محتوای خود را به دیگران می دهد.
این واژه در بسیاری از موارد به مدل منبع باز اشاره دارد که در آن, نرم افزار یا سایر محصولات اوپن سورس, به عنوان بخشی از جنبش منبع باز تحت یک پروانه اوپن سورس وارد بازار می شوند. استفاده از این واژه در ابتدا تنها در زمینه نرم افزار ها کاربرد داشت اما به مرور از بخش نرم افزار فراتر رفته و سایر محتواهای باز و شکل هایی از همکاری باز را در بر می گیرد.
ریشه منبع باز یا Open source
عبارت ساده انگلیسی منبع باز یا متن باز (open source) به صورت گاه و بیگاه در کتاب هایی که بیشتر از صد ها سال قدمت دارند مورد استفاده قرار می گرفت. برای مثال، در سال ۱۶۸۵، توماس ویلیس در کتاب “تمام قسمت های کاربردی فیزیک” می نویسد: “مایع از زخم به صورت جریانی قوی جاری می شود، به طوری که انگار از یک منبع باز رها شده است. این کار تا تخلیه کامل مایع از پا ادامه دارد.” با این وجود، معنی مدرن و امروزی واژه اوپن سورس اولین بار توسط گروهی از افراد در جنبش نرم افزار آزاد پیشنهاد شد. این افراد منتقد جهت گیری های سیاسی و مسائل فلسفه اخلاقی بودند که واژه نرم افزار آزاد به ضورت ضمنی به آن ها اشاره داشت و به همین دلیل به دنبال تغییر این وضعیت بودند تا از منظری تجاری به این مفهوم نگاه شود. علاوه بر این، گنگ بودن واژه نرم افزار آزاد مانع از استفاده از در کسب و کار های مختلف می شد. این گروه از افراد شامل کریستین پترسن، تاد اندرسن، لری آگوستین، جان هال، سم اوکمن، مایکل تیمن و اریک ریموند بودند. پترسن در جلسه ای که در پالو آلتو کالیفرنیا برگزار شد، در واکنش به بیانیه شرکت Netscape مبنی بر عرضه کد منبع برای مرورگر Navigator، پیشنهاد کرد تا از واژه اوپن سورس استفاده شود. فردای آن روز، لینوس توروالدز حمایت خود از این واژه را اعلام کرد و فیل هیوز هم در Linux Journal از این واژه حمایت کرد. در ابتدا به نظر می رسید ریچارد استالمن، بنیانگذار جنبش نرم افزار آزاد، نیز قصد استفاده از این واژه را دارد اما در ادامه نظر او عوض شد. Netscape کد منبع خود را تحت پروانه عمومی Netscape Public License و در ادامه تحت پروانه عمومی Mozilla Public License منتشر کرد.
از بین افراد این گروه، ریموند در تلاش برای محبوب شدن این واژه جدید بسیار فعال بود. او اولین بار ر فوریه ۱۹۹۸، درخواست استفاده از این واژه را به انجمن نرم افزار آزاد ارائه داد. کمی بعد، او با همکاری بروس پرنز، Open Source Initiative را تاسیس کرد.
به دنبال رویدادی که در آپریل ۱۹۹۸ توسط تیم اُرایلی برنامه ریزی شده بود، این واژه توجه بیشتری به خود جلب کرد. این رویداد که در ابتدا با نام اجلاس Freeware Summit و در ادامه با نام Open Source Summit شناخته شد، میزبان رهبران بسیاری از مهم ترین پروژه های اوپن سورس و رایگان بود. این افراد شامل لینوس توروالدز، لری وال، برایان بهلندورف، اریک آلمان، گیدو فان روسوم، میاکل تیمن، پل ویکسی، جیمی زاوینسکی و اریک ریموند بودند. در این اجلاس، واژه های جاگزین برای واژه نرم افزار آزاد مورد بحث و گفتگو قرار گرفتند. تیمن اعتقاد داشت بهتر است از واژه sourceware استفاده شود در حالی که ریموند پیشنهاد داد از واژه منبع باز استفاده شود. در ادامه این دو واژه توسط حاضرین در جلسه مورد نظر سنجی قرار گرفتند و برنده در کنفرانس مطبوعاتی که در غروب همان روز برگزار شد، اعلام شد.
بسیاری از موسسات بزرگ و رسمی به حمایت از جنبش کد منبع باز پرداختند. یکی از این موسسات، بنیاد نرم افزار Apachee است که از پروژه هایی مانند چارچوب اوپن سورس Apache Hadoop و سرور منبع باز HTPP یعنی Apache HTTP حمایت می کند.
مدل منبع باز و همکاری باز
مدل منبع باز یک مدل توسعه نرم افزار تمرکز زدایی شده است که مفهوم همکاری باز را تشویق می کند. همکاری باز، یعنی هر سیستم نوآوری یا تولیدی که بر شرکت کنندگانی با یک هدف اما در موقعیت های مکانی مختلف تکیه دارد. این شرکت کنندگان با یکدیگر تعامل دارند تا محصول یا خدمتی با ارزش اقتصادی تولید کنند. این محصول هم در اختیار مشارکت کنندگان در تولید و هم در اختیار سایر افراد قرار می گیرد. یکی از اصول توسعه نرم افزار اوپن سورس، تولید توسط همتایان است و محصولاتی مانند کد منبع، بلوپرینت ها و مستندات به صورت رایگان در اختیار عموم قرار می گیرد. جنبش منبع باز در نرم افزار ها، در پاسخ به محدودیت های اعمالی بر کدهای اختصاصی آغاز شد. این مدل برای پروژه هایی مانند تکنولوژی های اختصاصی منبع باز و تکنولوژی اوپن سورس کشف دارو مورد استفاده قرار می گیرد.
مدل منبع باز برای توسعه نرم افزار الهام بخش استفاده از این واژه برای اشاره به سایر شکل های همکاری باز، مانند انجمن های اینترنتی، لیست های ایمیل نگاری و جوامع آنلاین شد. علاوه بر این، همکاری باز اصل عملیاتی دامنه گسترده ای از فعالیت های مختلف شامل بیت کوین، TEDx و ویکی پدیا است.
همکاری باز اصل بنیادی تولید توسط همتایان، همکاری جمعی و wikinomics است. این اصل اولین بار در نرم افزار های اوپن سورس مشاهده شد اما موارد کاربرد مختلفی دارد. نمونه ای از این کاربرد ها شامل انجمن های اینترنتی، لیست های ایمیل نگاری، جوامع اینترنتی و بسیاری از شکل های محتوای باز مانند Creative Commons هستند. همچنین این اصل در برخی از موارد دیگر مانند جمع سپاری، مصرف مشترک و نوآوری باز نیز به کار می رود.
Riehle و همکاران، همکاری باز را به صورت همکاری بر مبنای سه اصل مساوات خواهی، شایسته سالاری و خود سازمان دهی تعریف می کنند. Levine و Prietula همکاری باز را به صورت “هر سیستم نوآوری یا تولیدی که که بر شرکت کنندگانی با یک هدف اما در موقعیت های مکانی مختلف تکیه دارد. این شرکت کنندگان با یکدیگر تعامل دارند تا محصول یا خدمتی با ارزش اقتصادی تولید کنند و آن را در اختیار مشارکت کننده و غیر مشارکت کننده قرار می دهند” تعریف می کنند. این تعریف چند مورد کاربرد مختلف را در بر می گیرد که همه توسط اصولی مشخص به یکدیگر مرتبط شده اند. برای مثال، همه المان ها شامل کالای با ارزش اقتصادی، دسترسی آزاد برای مشارکت یا مصرف، تعامل و مبادله و کار هدف دار اما بدون هماهنگی زیاد در یک پروژه نرم افزار منبع باز، در ویکی پدیا و یا یک انجمن اینترنتی حاضر هستند. علاوه بر این ممکن است این المان ها در یک وب سایت تجاری که بر مبنای محتوای تولید شده توسط کاربران عمل می کند نیز وجود داشته باشند. در همه موارد ذکر شده از همکاری باز، هر کسی می تواند در این فعالیت ها مشارکت کند و از ثمره های به اشتراک گذاری، که از تعامل شرکت کنندگان با یکدیگر بدون هماهنگی مشخص ایجاد می شوند، بهره مند شود.
سمپوزیم بین المللی ویکی ها و همکاری باز(OpenSym) کنفرانسی سالانه است که به تحقیق و پژوهش در مورد همکاری باز اختصاص دارد. بنا به وب سایت این سمپوزیم، این گروه همکاری باز را به صورت “همکاری مساوات خواهانه(همه می توانند وارد شوند و هیچ مانع اصولی یا ساختگی برای شرکت کنندگان وجود ندارد)، شایسته سالارانه(تصمیم ها و موقعیت ها به جای تحمیلی بودن بر مبنای شایستگی هستند) و خودسازمان دهنده (به جای این که افراد خودشان را با فرآیند های از پیش تعریف شده وفق دهند، فرآیند ها خودشان را با افراد منطبق می کنند)” تعریف می کند.
پروانه منبع باز یا پروانه اوپن سورس
منبع باز دسترسی همگانی به طراحی یا بلوپرینت یک محصول و توزیع مجدد آن طرح یا بلوپرینت را از طریق پروانه اوپن سورس فراهم می کند. قبل از این که عبارت منبع باز به صورت گسترده مورد استفاده قرار بگیرد، توسعه دهندگان و تولیدکنندگان از عبارت های مختلف دیگری استفاده می کردند. با ظهور اینترنت، اوپن سورس جای پای خود را محکم کرد. جنبش نرم افزار اوپن سورس نیز برای شفاف سازی مسائل مربوط به کپی رایت، حق استفاده، دامنه و مصرف کننده به وجود آمد.
پروانه منبع باز نوعی پروانه برای نرم افزار های کامپیوتری و سایر محصولات است که اجازه می دهد کد منبع، بلوپرینت و یا طراحی تحت شرایط تعریف شده مورد استفاده قرار گرفته یا اصلاح شوند. این پروانه به کاربران نهایی و شرکت های تجاری اجازه می دهد کد منبع، بلوپرینت یا طراحی را برای شخصی سازی، عیب یابی و یا از سر کنجکاوی، بازبینی و اصلاح کنند. نرم افزار دارای پروانه اوپن سورس معمولا به صورت رایگان در اختیاز عموم قرار می گیرد اما این مورد لزوما در همه موارد صادق نیست. پروانه هایی که تنها اجازه توزیع مجدد یا اصلاح کد منبع را به صورت غیر تجاری و تنها برای استفاده شخصی می دهند عموما به عنوان های پروانه های منبع باز در نظر گرفته نمی شوند. با این وجود، ممکن است پروانه های اوپن سورس محدودیت هایی، به خصوص در زمینه احترام گذاشتن به منشا نرم افزار وجود دارد. این محدودیت ها شامل نیاز به حفظ نام نویسندگان و اظهارنامه حق کپی رایت در داخل کد یا نیاز به توزیع مجدد نرم افزار پروانه دار تحت همان پروانه اصلی(مانند پروانه کپی لفت) می باشد. یکی از مجموعه پروانه های اوپن سورس محبوب، آن هایی هستند که توسط Open Source Initiative و بر مبنای سند تعریف منبع باز عرضه می شوند.
کد نرم افزاری منبع باز
به طور کلی، منظور از منبع باز برنامه ای کامپیوتری است که در آن کد منبع برای هر نوع استفاده (حتی تجاری) یا برای اصلاح نسبت به نسخه اولیه در اختیار عموم قرار می گیرد. یک کد اوپن سورس باید با تلاشی همکارانه نوشته شود. در این حالت، برنامه نویسان کد منبع را بهبود بخشیده و تغییرات را با جامعه کاربری به اشتراک می گذارند. کد تحت قوانین یک پروانه نرم افزاری عرضه می شود. بسته با نوع قوانین هر پروانه، دیگران ممکن است بتوانند کد را دانلود کرده، آن را اصلاح کنند و نسخه اصلاح شده خود را با دیگران به اشتراک بگذارند.
“باز” در برابر “آزاد” در برابر “باز و آزاد”
نرم افزار باز و آزاد، کد منبعی است که به صورت باز به اشتراک گذاشته می شود و با وجود پروانه دار بودن، هیچ محدودتی در استفاده، اعمال تغییر و توزیع آن وجود ندارد. در مورد این تعریف کاملا بدون محدودیت کمی سردرگمی وجود دارد زیرا در اینجا عبارت آزاد، به آزادی استفاده از محصول اشاره دارد و هیچ بحثی در زمینه قیمت، هزینه و… مطرح نمی شود. در واقع آزاد بودن ارتباطی به رایگان بودن ندارد.
به طور معکوس، . اگرچه طرفداران عبارت متن باز معتقدند شرایط ذکر شده در سند تعریف متن باز باید رعایت شود اما ریچارد استالمن معتقد است معنی اشکار عبارت منبع باز این است که کد منبع به صورت عمومی منتشر شده و برای بررسی بیشتر در دسترس است و این موضوع لزوما هیچگونه حق دیگری را به مصرف کننده نمی دهد.
مفهوم باز و آزاد نباید با مفاهیمی مانند مالکیت عمومی (مالکیت دولتی)، غیرخصوصی سازی (ملی سازی)، ضد خصوصی سازی (فعالیت ضد شرکتی) و رفتار شفاف اشتباه گرفته شود.
گنو
بیانیه گنو
ریچارد استایلم
مجانی در مقابل آزاد
نرم افزار منبع باز
پروانه منبع باز: پروانه کپی رایتی که کد منبع را نیز در کنار محصول در دسترس قرار می دهد
تعریف منبع باز: همان چیزی که توسط Open Source Initiative برای نرم افزار اوپن سورس به کار می رود
مدل منبع باز: یک مدل توسعه نرم افزار غیرمتمرکز که همکاری مشترک را تشویق می کند
نرم افزار منبع باز: نرم افزاری که امکان استفاده یا اصلاح کد منبع را فراهم می کند
تاریخچه نرم افزار های اوپن سورس و آزاد
حمایت از نرم افزار های اوپن سورس
توسعه نرم افزار های منبع باز
جنبش نرم افزار منبع باز
بازی های کامپیوتری اوپن سورس
مدل های کسب و کار برای نرم افزار منبع باز
مقایسه نرم افزار منبع باز و منبع بسته
تنوع نرم افزار های اوپن سورس
MapGuide Open Source: یک پلتفرم مبتنی بر وب نقشه نگاری برای توسعه و استفاده از برنامه ها و خدمات نقشه برداری و جغرافیایی تحت وب (نباید با OpenStreetMap که یک پروژه مشترک برای ساخت نقشه های آزاد و قابل ویرایش از جهان است اشتباه گرفته شود)
برای پشتیانی شبکه و پشتیبانی voip با شرکت تیلاتل در تماس باشید.